ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN CÂY DƯỢC LIỆU TẠI THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH

Định hướng phát triển cây dược liệu tại tp HCM

Trước tình trạng suy giảm nghiêm trọng nguồn dược liệu trong nước cũng như đối mặt với việc “ chảy máu” nguồn dược liệu quý ra nước ngoài, các địa phương  trên cả nước cũng đã và đang có những chiến lược đầu tư nhằm bảo tổn và đa dạng cây dược liệu cho vùng; cũng như có những cơ chế tạo điều kiện thuận lợi nhằm  phát triển cho cây trồng dược liệu. Với mục tiêu nghiên cứu phát triển và bảo tồn nguồn dược liệu quý hiếm ở trong nước, theo quyết định của Chính Phủ về quy hoạch tổng thể phát triển dược liệu và quyết định của Ủy ban NDTPHCM về phát triển nông nghiệp theo hướng công nghệ cao, Thành phố đang ưu tiên đầu tư cho việc phát triển các vùng chuyên canh dược liệu cũng như đầu tư cho các nghiên cứu về cây dược liệu từ khâu nhân giống đến tạo các sản phẩm chất lượng cao cung cấp cho thị trường trong nước và có thể xuất đi nước ngoài. 

Việt Nam có nguồn tài nguyên sinh học rất đa dạng và phong phú, được xếp thứ 16 trong 25 quốc gia có mức độ đa dạng sinh học cao nhất thế giới; trong đó có hơn 5.000 loài cây thuốc quý không những có giá trị về y học mà còn đem lại giá trị kinh tế cao, định vị được thương hiệu; như Sâm ngọc linh, Đỉnh tùng, Thông đỏ, Thông đất… ở các tỉnh Tây nguyên như Lâm đồng; cây Tam thất, nấm ngọc cẩu, mật gấu, chè vằng, Lan Kim tuyến, Khôi nhung, Sáo tam phân..ở các tỉnh miền núi phía Bắc và các tỉnh miền Trung.

Tuy nhiên trải qua thời gian dài khai thác và không chú trọng bảo vệ nguồn gen, nên nguồn dược liệu đã và đang bị cạn kiệt. Hầu hết các cây thuốc của Việt Nam hiện nay đều được thương lái tìm mua với số lượng lớn, do đó người dân bất chấp việc cây thuốc nhiều hay ít, thu hái và tận diệt một cách triệt để. Những người dân sống gần các khu rừng lớn, mặc dù đã có những chốt kiểm lâm ngăn cản, tuy nhiên họ vẫn lén lút vào rừng và truy lùng những cây dược liệu có giá trị, làm suy giảm nghiêm trọng số lượng hiện có trong rừng Việt Nam, đặc biệt có nhiều cây rơi vào tình trạng gần như tuyệt chủng như cây Hoàng liên, Dâm dương hoắc, Kim tuyến…Hiện có gần 200 loài cây thuốc được xếp vào diện quý hiếm cần bảo tồn khẩn cấp như Lan Kim tuyến, Ngũ gia bì, Khôi nhung, Chè vằng, Đảng sâm…Nguồn dược liệu được thu hoạch này chủ yếu bán cho các thương lái Trung quốc, ước tính mỗi năm có khoảng 500 – 600 nghìn tấn dược liệu được bán với giá chỉ bằng 1/10, thậm chí 1/100 giá trị thực tế.

Trước thực trạng đó, một số địa phương đã, đang quy hoạch, bảo tồn và có cơ chế thu hút đầu tư phát triển nhiều loại cây trồng dược liệu.  Ngoài những phương thức bảo tổn và nhân giống bằng phương pháp truyền thống như các biện pháp nhân giống bằng gieo hạt, giâm hom, lai tạo giống mới, mở rộng các vùng quy hoạch trồng cây dược liệu đa dạng theo vùng miền thì việc áp dụng các biện pháp kỹ thuật công nghệ cao cũng là hướng đi đang được chú trọng đầu tư do có thể nhân được nhiều giống khó và khả năng cung cấp một lượng cây giống dồi dào trong một thời gian ngắn. Đã rất nhiều viện nghiên cứu, trung tâm cũng như các doanh nghiệp đang mở rộng và phát triển hướng nghiên cứu này từ việc nhân giống vô tính cho ra một lượng lớn các cây giống dược liệu đồng đều về số lượng lẫn chất lượng, sản xuất các hợp chất thứ cấp qua nuôi cấy các bộ phận của cây dược liệu hay việc tạo ra các giống dược liệu mới thông qua việc lai tạo hay chuyển gen nhằm tạo ra giống cây có khả năng chống chịu với thời tiết, điều kiện sống hay tạo ra những hợp chất dược tính cao hơn ban đầu…

Song song với đó có rất nhiều loại dược liệu quý khác được du nhập vào nước ta, làm đa dạng thêm danh sách cá loài thuốc quý. Theo ước tính của Bộ Y tế, hằng năm nước ta tiêu thụ khoảng 70-100 nghìn tấn dược liệu; trong đó, lượng dược liệu nhập khẩu chiếm khoảng 80% (chủ yếu là từ Trung Quốc). Trong đó các sản phẩm nhập khẩu từ nước ngoài, nhất là từ Trung quốc được đánh giá là không đảm bảo chất lượng, thậm chí có những mặt hàng nhập về chỉ còn là xác bã thực vật (rác dược liệu). Do đó cần nhập khẩu những giống cây dược liệu mới, có giá trị, đồng thời có chiến lược và quy hoạch cụ thể nhằm tạo ra một nguồn giống dồi dào hay các sản phẩm trong nước thay thế cho các sản phẩm nước ngoài.

Ảnh: Hoạt động nghiên cứu và thăm quan chuyển giao công nghệ tại TTUT

Những tiến bộ của khoa học kỹ thuật đã góp phần rất lớn trong công cuộc bảo tồn, phát triển nguồn dược liệu cũng như phát triển kinh tế cho người trồng. Đã có rất nhiều thành quả từ việc ứng dụng công nghệ cao vào nghiên cứu tạo ra những quy trình nhân giống cây dược liệu nhằm bảo tồn và phát triển cây dược liệu cũng như phát triển các giống dược liệu ngoại nhập (như Cúc gai dài, La hán quả…); quy trình tạo sản phẩm sinh học thứ cấp (từ rễ như Sâm ngọc linh, từ mô sẹo của các loại cây quý như Tam thất, Bảy lá một hoa…) hay các nghiên cứu lai tạo một số giống mới mang đặc điểm tốt hơn các giống cũ… Các quy trình không những được thực hiện theo các bước cơ bản đi từ vô mẫu, nhân nhanh rồi ra cây in vitro, mà còn được cải tiến trong các bước nhỏ nhằm nâng cao hiệu suất cũng như chất lượng cho cây giống. Ngoài việc sử dụng các hoạt chất sinh học nhằm cải thiện năng suất, thì việc ứng dụng những phương pháp hiện đại trong quá trình sản xuất cây giống cũng là một việc được ưu tiên hàng đầu. Các phương pháp như sử dụng hệ thống bioreactor, hệ thống ngập chìm tạm thời, hệ thống lỏng lắc…được sử dụng trong các bước nhân nhanh, nhân sinh khối tạo ra các chất thứ cấp…đã được các cán bộ nghiên cứu ứng dụng hiệu quả trong việc nhân giống các loại cây dược liệu hoặc tạo sinh khối cho các mục đích nghiên cứu khác.

Ảnh (Quốc Thanh): Mô hình dược liệu Cốt khí củ và Hoài sơn

            Với những mong muốn phát triển cây dược liệu tại địa bàn thành phố Hồ Chí Minh và các tỉnh lân cận, các hoạt động nghiên cứu, quảng bá, thăm quan, hỗ trợ chuyển giao quy trình và công tác đào tạo nguồn nhân lực nông nghiệp công nghệ cao cho các doanh nghiệp cũng như các tổ chức, cá nhân có nhu cầu vẫn được duy trì nhằm mang đến cho người trồng dược liệu những hướng đi mới trong việc đầu tư phát triển mảng nông nghiệp xanh làm sao đạt được hiệu quả như mong đợi.

Trung tâm Ươm tạo Doanh nghiệp NNCNC trực thuộc Khu Nông nghiệp Công nghệ cao thành phố Hồ Chí Minh đã và đang tham gia vào công tác nghiên cứu, bảo tồn và phát triển những loài cây dược liệu quý đang bị suy giảm số lượng nghiêm trọng hay có nguy cơ tuyệt chủng. Đã có nhiều nghiên cứu hoàn thiện các quy trình công nghệ liên quan đến cây dược liệu, một số quy trình tạo cây giống tiêu biểu đã thành công như Sâm ngọc linh, Sâm đá, Sâm cau, Lan một lá, Kim tuyến, Thạch hộc tía, Khôi nhung, Cát cánh, Huyền sâm, Lan vani, Gấc, Hoài sơn, Nần nghệ, Cúc gai dài …đã được triển khai nhân giống và thu được hiệu quả tích cực.